Portal - Informator Obywatelski Osób Niewidomych

Wizyta u notariusza. O czym powinny wiedzieć osoby z dysfunkcją wzroku?
Sebastian Zaręba – adwokat 29.04.2021

Pytanie:
Na co osoba z dysfunkcją wzroku powinna zwrócić uwagę przed wizytą u notariusza? W jaki sposób można podpisywać dokumenty? Czy istnieją zwolnienia z opłat notarialnych ze względu na niepełnosprawność?

Odpowiedź:
Chcąc załatwić sprawę u notariusza osoby niewidome powinny popierwsze pamiętać, żeby przy umawianiu wizyty zgłosić notariuszowi, jaką mamy niepełnosprawność. Dzięki temu notariusz możeprawidłowo przygotować dokumenty notarialne i przeprowadzić czynność ich podpisania.
Jeżeli chodzi o regulacje prawne dotyczące udziału osób niewidomych w czynnościach notarialnych, zastosowanie znajdują przepisy ustawy prawo o notariacie.
Notariusz, na życzenie osoby niewidomej, ma obowiązek przywołać do czynności wskazaną przez nią osobę zaufaną. Zgodnie z przepisami prawa o notariacie osoba niewidoma, jeśli nie umie lub nie może pisać, powinna złożyć na dokumencie swój tuszowy odcisk palca, a obok niego osoba zaufana lub inna osoba wpisuje imię i nazwisko osoby niewidomej oraz umieszcza swój podpis. Nie jest to jednak zasada, bowiem jeśli osoba niewidoma może i potrafi się podpisać – sama składa podpis na akcie notarialnym. Tuszowy odcisk palca jest więc składany jedynie w sytuacji, jeśli osoba nie może się podpisać. W sytuacjach niemożności złożenia podpisu lub tuszowego odcisku notariusz ma obowiązek uczynić odpowiednią wzmiankę w treści sporządzonego dokumentu.
Pomimo istnienia przepisów o osobie zaufanej, osoba niewidoma może również zupełnie samodzielnie wziąć udział w czynnościach notarialnych.Z przepisów wynika bowiem, że może ona zrezygnować z obecności osoby zaufanej i samodzielnie uczestniczyć w czynności notarialnej. Inny ważny przepis wskazuje, że jeżeli w akcie notarialnym bierze udział osoba, która nie umie lub nie może się podpisać, czyli jest to np. osoba, która nie widzi, notariusz w treści dokumentu wskazuje, z jakiej przyczyny dana osoba się nie podpisała np. z powodu choroby oczu albo z powodu niepełnosprawności wzroku. Tak więc poza tym, że ta osoba oświadcza, że nie widzi, notariusz stwierdza w treści aktu notarialnego, dlaczego nie złożyła ona podpisu. Dodatkowo notariusz umieszcza także adnotację, że zamiast podpisu osoba ta złożyła tuszowy odcisk palca np. prawej ręki, a obok jest jej imię i nazwisko oraz podpis osoby zaufanej, jeśli jest obecna. W ten sposób notariusz stwierdza tożsamość nie tylko osoby niewidomej, ale też tej podpisującej się obok jej tuszowego odcisku palca. Jeśli nie ma osoby zaufanej, powołuje się do tej czynności pracownika kancelarii notarialnej. Przed rozpoczęciem czynności notariusz musi wyjaśnić i pouczyć osobę niewidomą o całej procedurze.
Warto również wiedzieć, że jeśli ktoś nie może stawić się w kancelarii notarialnej, wtedy notariusz może dokonać czynności wyjazdowej, ale brak możliwości stawienia się w kancelarii musi wynikać z ważnych przyczyn.Ustawa prawo o notariacie wskazuje bowiem, że generalnie czynności notarialnych dokonuje się w kancelarii notarialnej. W ustawie dopuszczono jednak wyjątki – czynność notarialna może być także dokonana w innym miejscu, jeżeli przemawia za tym charakter czynności lub szczególne okoliczności. Ustawa nie zawiera definicji „szczególnych okoliczności”. Natomiast Sąd Najwyższy w jednym ze swoich orzeczeń wskazał, że ocena szczególnych okoliczności nie może być dowolna, nie oznacza swobodnego korzystania przez notariusza z możliwości dokonywania przez niego czynności notarialnych poza kancelarią. Oznacza to, że notariusz przy podejmowaniu decyzji o dokonaniu czynności poza kancelarią nie może kierować się tylko swoją chęcią lub wygodą. Przykładowo wśród notariuszy wskazano, że jeśli ktoś nie widzi i nie ma z kim przyjechać do kancelarii, to jest to szczególna okoliczność, która przesądza o tym, że należałoby do niego pojechać. Szczególne okoliczności istnieją również w przypadku złego stanu zdrowia klienta, stąd notariusze niejednokrotnie są proszeni przez klientów o wyjazd np. do szpitala w celu sporządzenia testamentu. Natomiast za każdym razemnotariusz musi umieć uzasadnić, że dokonanie czynności poza kancelarią znajduje uzasadnienie w ważnej przyczynie.
Osoby niewidome może również interesować, czy osoby z niepełnosprawnością są zwolnione z opłat notarialnych. Należy wskazać, że sam faktu niepełnosprawności nie powoduje zwolnienia z opłat na mocy przepisów. Jednocześnie w prawie o notariacie jest wskazane, że jeżeli strona czynności notarialnej nie jest w stanie bez uszczerbku utrzymania koniecznego dla siebie i rodziny ponieść żądanego przez notariusza wynagrodzenia, może wystąpić z wnioskiem do sądu rejonowego właściwego ze względu na jej miejsce zamieszkania o zwolnienie w całości lub w części od ponoszenia tego wynagrodzenia.
We wniosku wskazuje się czynność notarialną, z opłaty której staramy się o zwolnienie. Ponadto należy uzasadnić, dlaczego konieczne jest dokonanie tej czynności i z jakiego powodu koszt nie może zostać pokryty. Do wniosku należy również dołączyć urzędowy formularz z oświadczeniem o stanie majątkowym. Natomiast samo badanie, czy istnieje podstawa do zwolnienia z opłaty następuje w odrębnym postępowaniu sądowym. Sąd w postępowaniu toczącym się według przepisów o postępowaniu nieprocesowym, ocenia czy faktycznie wniosek jest uzasadniony i czy rzeczywiście osoba nie może ponieść kosztów czynności notarialnych. Jeśli sąd to stwierdzi, to wtedy wyznaczy notariusza, który wykona czynności dla osoby wnioskującej na koszt Skarbu Państwa.
Oznacza to, że starania o zwolnienie z opłaty należy podjąć przed wizytą u notariusza. Notariusz pobiera wynagrodzenie przy zawarciu czynności notarialnych, dodatkowo do każdej taksy notarialnej doliczany jest podatek VAT w stawce 23 proc. Należy więc wcześniej umówić się z notariuszem, opisać sytuację, notariuszobliczy koszty i dopiero wtedy będzie można złożyć wniosek o zwolnienie z opłaty w sądzie. Natomiast należy pamiętać, że postępowanie w sądzie może długo potrwać, zwłaszcza w okresie pandemii. Zawsze można również podjąć próbę rozmowy z notariuszem o możliwości obniżenia jego wynagrodzenia.

_________________